De probleem-inbrenger komt met het probleem. Om het gesprek goed te kunnen voeren, is het heel belangrijk om het vraagstuk van de probleem-inbrenger zo helder mogelijk te krijgen. En echt te begrijpen.

Dan zitten jij, de probleem-inbrenger en de andere deelnemers op één lijn. En hebben jullie het daadwerkelijk over hetzelfde probleem.

Vraag daarom net zolang om voorbeelden en verduidelijking, tot je je helemaal kunt inleven en de situatie écht voor je ziet. Focus je vooral op wat er in het hier-en-nu het probleem is.

Om helemaal tot de kern van het probleem te komen kun je bijvoorbeeld deze vragen stellen:

• Wat is hier erg aan? Herhaal dit net zo vaak, tot je echt bij de kern bent.

• Wat is nú het probleem voor jou?

  Licht eens toe?

• Geef nog eens een voorbeeld?

• Waarom is dat een probleem?

Bij veel gesprekken luisteren we als mens met een verborgen agenda: namelijk om zelf te kunnen reageren, adviseren of het probleem op te lossen.

Maar wat nou als je dat juist niet doet? Als je luistert zonder iets te willen bereiken. Zonder oordeel te vormen, een oplossing te vinden, of tips te geven.

Wat er dan gebeurt? Iemand voelt zich echt gehoord. En in die ruimte kan het denken beginnen. En kun je verrast worden door wat iemand vertelt.

Luisteren zonder bijbedoelingen vraagt om aandacht, oprechte nieuwsgierigheid en vertraging. Je hoort niet alleen wat iemand zegt, maar vooral ook wat iemand niet zegt. Wat eronder zit. En je hoeft daar nog niet op te reageren, of er iets van te vinden. Alleen maar ruimte geven, werkt vaak al verhelderend.

Je kunt de ander wel helpen het verhaal te vertellen. Dit doe je door actief door te vragen op de stukken waar je nog informatie mist.

Als we een probleem of vraagstuk horen, zijn wij als mensen al snel geneigd te denken:  ja, ik snap het. Maar vaak vullen we onbewust zelf van alles daarbij in. Je denkt te weten wat iemand bedoelt, terwijl de ander eigenlijk iets anders probeert te zeggen.

Voor je het weet, heb je het over twee verschillende dingen.

Daarom: vat regelmatig samen wat je hoort. In je eigen woorden. Kort, zonder oordeel.

Zo check je of je het echt goed begrepen hebt, en geef je de ander ruimte om aan te vullen, bij te sturen of juist te merken: ja, dat is precies wat ik bedoel. Of nog niet: en dan kan de probleem-inbrenger hier zelf nog aanvullingen op doen.

Je kunt bijvoorbeeld onderstaande zinnen gebruiken om je samenvatting te geven:

• “Dus als ik je goed begrijp, dan…”

• “Wat ik je hoor zeggen, is… klopt dat?”

• “Wat ik denk dat het kernprobleem is, is…”

Zo werk je samen toe naar helderheid. En pas als er helderheid is, kun je echt verder.

De meeste vragen zijn gericht op snel vooruit komen. Wat wil je? Wat ga je doen? Hoe komt dat?

Maar je kunt ook vragen stellen die verdiepen. En een volgende laag naar boven brengen. Deze vragen vertragen het gesprek en zorgen voor reflectie.

Dat bereik je door vragen zoals deze:

• Wat raakt je hier het meest aan?

• Hoe voelt dat?

• Wat denk je dan?

• Wat gebeurt er nu met je?

• Wat zou je op zo'n moment willen doen?

• Wat zou er gebeuren als je niets verandert?

• Wat zegt dit over wat belangrijk voor je is?

Deze vragen zetten niet aan tot actie, maar tot inzicht. En inzicht is vaak de eerste stap naar echte verandering. Naar iets wat je van tevoren misschien niet had kunnen bedenken.

Spiegelen is het letterlijk of inhoudelijk teruggeven van wat je hoort, zonder het in te kleuren. In plaats van te interpreteren houd je de ander als het ware een spiegel voor. Je herhaalt woorden, benoemt een tegenstelling of vat de kern samen zonder oordeel.

Dit zijn voorbeelden van spiegelen:

• Je zegt dat je vrijheid wilt, maar ook duidelijkheid. Hoe gaan die twee voor jou samen?

• Je klinkt vastbesloten en toch voel ik aarzeling in je stem.

• Ik zie dat je je armen over elkaar heen doet en een beetje in elkaar duikt, wat voel je nu?

• Je gaat langzamer en zachter praten, wat gebeurt er nu?

• Ik hoor opluchting/aarzeling/zenuwen

• Je kijkt weg/je kijkt naar de grond

• Wat betekent deze zucht?

Deze techniek nodigt mensen uit om zelf te onderzoeken wat ze eigenlijk zeggen. Niet omdat jij het ze vertelt, maar omdat je hen helpt om het zichtbaar te maken. Je om duidelijker in woorden te vatten wat ze je willen vertellen.

Daarmee kan spiegelen echt tot een diepere laag van begrip van de eigen situatie leiden.

Soms wil iemand die een verhaal vertelt, vooral dat zijn of haar gevoel wordt erkend. Iedereen vindt het fijn om begrepen te worden. En bevestiging te voelen. Maar een sterke menselijke reflex is om in plaats daarvan te denken: “Kom, ik help je wel” of “Maar heb je dit al geprobeerd?”.

Er schuilt veel kracht in het juist niet meteen willen fixen of oplossen, maar in het erkennen van datgene wat er is.

Door deze zinnen kun je bijvoorbeeld erkenning geven:

• Dat klinkt als een eenzaam gevoel.

• Ik hoor dat je je echt vastgelopen voelt

• Dat lijkt me heel erg zwaar voor je.

• Wat verdrietig dat je je zo voelt.

• Dit klinkt als iets wat je moet verdragen. Iets waar geen oplossing voor is. Het is gewoon shit. Punt.

Erkenning kan de probleem-inbrenger helpen om de emotie te voelen, die er eigenlijk al die tijd al zit. En erkenning kan de probleem-inbrenger ook uitnodigen om nog meer te openen, en nog relevante verdere informatie rondom het probleem te delen.

Dit is niet empathie als techniek, maar als houding. Geen medelijden, maar medemenselijkheid. Door iets te erkennen, haal je het uit het donker. En dat alleen al verandert de dynamiek.

In plaats van zeker te zijn van je mening of advies en deze stellig te verkondigen, kun je ook kiezen voor twijfel als gespreksstijl. Dat klinkt misschien vaag, maar zorgt juist ruimte. Ruimte aan de inbrenger van een probleem om nog verder zelf duiding toe te voegen. Of een nuancering.

Door zelf niet te doen alsof je het weet, geef je anderen toestemming om het ook niet te hoeven weten.

Bijvoorbeeld:

• Zou het kunnen dat je er nog niet aan toe bent, en dat dat ook oké is?

• Ik weet ook niet precies wat nu de beste stap voorwaarts is in dit gesprek, maar we gaan gewoon samen verder verkennen.

• Ik heb gevoel dat we misschien nog een laag missen. Wat is volgens jou nog informatie die we missen?

Twijfel als houding laat zien dat denken en begrijpen geen rechtlijnig proces is. Het is zoeken. Schuiven. Herkaderen. En daar hoort ook ruimte voor het niet-weten bij.

Hoe gek het ook klinkt, soms is een probleem geen probleem. Maar eigenlijk iets anders. Dit kunnen jullie samen onderzoeken. Want door dit helder te hebben, kan de lading van het probleem als zodanig er af worden gehaald.

En daar kan veel bevrijding in zitten.

Een probleem kan namelijk ook één van onderstaande opties zijn. Onderzoek daarom:

• Is dit niet gewoon een nog-niet-gerealiseerd doel?

• Is het niet gewoon een logisch verlangen?

• Is het niet gewoon dat jij hierin afwijkt van de norm, en dat dat oké is?

• Is het niet eigenlijk een kracht?

• Wat als het probleem de bedoeling is?

Soms ligt de oorzaak van een probleem in een belemmerend negatief zelfbeeld. In hoe je over jezelf denkt, als je bepaald gedrag vertoont. En omdat dit een negatief beeld is, ga je “hard werken” om te bewijzen dat dit schrikbeeld niet waar is.

Zo kan het voor mensen die als negatief zelfbeeld “Ik ben lui” hebben, moeilijk zijn om te ontspannen, om rust te nemen. Omdat ze dan weer denken: “Zie je wel, ik ben een lui iemand”.

Door dit zelfbeeld te ontdekken, en daarna los te laten, komt er ruimte. Daar zit de bevrijding. En een enorme opluchting, als je dus niet meer met alles wat je doet hoeft te bewijzen dat dat zelfbeeld niet klopt.

Vragen die je kunt stellen om een belemmerend negatief zelfbeeld te vinden:

• Wat vind je van jezelf dat je dit probleem hebt?

• Wat voor iemand ben je als je dat wel/niet doet/hebt/kan?

• Wat voor iemand ben je als je dit perfect doet?

• Als jij jezelf helemaal zou laten gaan, niet meer zou regisseren, waar zou je dan uitkomen? Wat voor iemand word je dan?

• Hoe zou jij het liefst willen zijn?

• Hoe wil je dat andere mensen jou zien?

• Wat zou je het ergst vinden als wij, na deze bijeenkomst, over jou zouden zeggen tegen elkaar?
  

Als je meer wilt weten over negatieve zelfbeelden, hoe je deze herkent en hiermee om kan gaan, dan kun je onze Podcast-Special over dit onderwerp luisteren.

Hierin reflecteren Diede en Berhold op hoe in eigenijk elke podcast-aflevering wel een negatief zelfbeeld opkomt, welke negatieve zelfbeelden vaak voorkomen, en wat je kunt doen als je je eigen negatieve zelfbeeld gevonden hebt.

En dan voelt het gesprek afgerond. Er zijn vragen gesteld, inzichten gedeeld, misschien zelfs wat scherpe opmerkingen gemaakt. En voordat je echt verdergaat of afrondt, is er één ding dat je nooit moet overslaan: inchecken bij de probleemhebber.

Want het is hún vraagstuk. Hún proces. En misschien heeft de groep van alles gezien en gezegd, maar uiteindelijk gaat het erom wat de probleemhebber daar nu bij voelt of mee kan. Of juist niet.

Stel dus aan het eind van het gesprek een paar eenvoudige, open vragen:

• Hoe zit je er nu bij?

• Wat was voor jou de kern van dit gesprek?

• Zijn er nog losse eindjes of dingen die je mist?

• Is er iets dat je nu anders ziet dan aan het begin?

Geef de ander de ruimte om hardop te denken, te twijfelen, of juist iets stevigs te formuleren. Het is geen evaluatie, maar een manier om te landen. Om even stil te staan bij wat er is gebeurd.

En soms, als je geluk hebt, is dát het moment waarop de echte doorbraak komt. Niet tijdens het praten, maar in de stilte erna.